Met de start van de modernisering secundair onderwijs in de derde graad vervalt de verplichting om de onderzoekscompetentie aan bod te laten komen in elke pool van een studierichting van de domeinoverschrijdende doorstroomfinaliteit. Tezelfdertijd wordt de onderzoekscompetentie via een specifiek minimumdoel verbonden aan elke studierichting van de D- en de D/A-finaliteit. In de derde graad maken voortaan dus alle leerlingen van de 3de graad D- en D/A-finaliteit kennis met onderzoek gekoppeld aan een vakdiscipline. Het lerarenteam maakt daarbij een keuze voor een vak of meerdere vakken die behoren tot het specifiek gedeelte van een studierichting. Dit document wil scholen ondersteunen in het maken van keuzes met betrekking tot de realisatie van de onderzoekscompetentie.
Met de ingang van de modernisering van het secundair onderwijs moet de onderzoekscompetentie worden gerealiseerd in samenhang met inhouden van specifieke minimumdoelen van de studierichting: “De leerlingen doorlopen een onderzoekscyclus in samenhang met inhouden van specifieke eindtermen van de studierichting.”. Leerlingen doorlopen met andere woorden een volledige onderzoekscyclus in samenhang met inhouden gerelateerd aan specifieke minimumdoelen zoals opgenomen in leerplannen van het specifiek gedeelte van een studierichting.
De focus van de onderzoekscompetentie ligt op de ontwikkeling van een onderzoekende houding door middel van het doorlopen van een onderzoekscyclus. Die onderzoekende houding wordt concreet in kritisch willen zijn, willen begrijpen, nauwkeurigheid, objectief waarnemen, planmatig werken. Het stringent doorlopen van een gefaseerd onderzoeksproces en het behalen van onderzoeksresultaten is geen doel op zich. Voor de realisatie van het specifiek minimumdoel is het wel essentieel dat leerlingen éénmaal een volledige onderzoekscyclus doorlopen: focusbepaling, selectie en beoordeling van bronnen op hun wetenschappelijk karakter, selectie van een onderzoeksmethode, interpretatie van het resultaat in relatie tot de initiële focus, formulering van een conclusie.
Het is vooral belangrijk dat leerlingen begrijpen wat onderzoek inhoudt, eventueel verschillende manieren van wetenschappelijk onderzoek leren kennen en over de waarde van onderzoek nadenken. Leerlingen zetten (al dan niet reeds “verworven”) kennis en vaardigheden in een onderzoekscontext in en reflecteren over het belang ervan.
Daarnaast wordt van leerlingen verwacht dat ze ervaring opdoen in het onderzoeken. De bedoeling daarvan is niet dat ze volkomen zelfstandig aan wetenschappelijk onderzoek doen, maar wel dat ze kunnen proeven van wetenschappelijk onderzoek en dat ze de mogelijkheden ervan ervaren.
Onderzoeksmethoden of -technieken kunnen meer of minder eigen zijn aan een bepaalde vakdiscipline (bv. experiment, meting, observatie, interview, enquête, algoritme, bewijs opstellen, een model opbouwen, ontwerponderzoek, interpreterend onderzoek, artistiek onderzoek, actieonderzoek, (vergelijkend) literatuuronderzoek, filosofisch onderzoek, onderzoek van de vraag als vraag (zonder ze te moeten beantwoorden), verhalend onderzoek …). Het is niet noodzakelijk om meerdere onderzoeksmethodieken uit te voeren of met elkaar te combineren. Het is wel betekenisvol om aan te geven dat er diverse onderzoeksmethoden worden gebruikt in de professionele praktijk. Verschillende onderzoekstechnieken weerspiegelen immers een diverse manier om naar de werkelijkheid te kijken. Het besef dat er niet één manier is om naar de werkelijkheid te kijken, maar dat verschillende onderzoeksmethodieken en visies elkaar kunnen aanvullen, is bijzonder waardevol in de vorming.
Leerlingen leren onderzoeken vergt onderwijstijd. Leerlingen moeten vertrouwd worden met de verschillende fasen in een onderzoek en moeten de volledige onderzoekscyclus minstens éénmaal kwaliteitsvol doorlopen. Het hoeft niet te gaan om een uitvoerig onderzoek noch om een gecompliceerd te onderzoeken item. De focus van het onderzoek kan betrekking hebben op een afgebakend, eenvoudig item en ook de aard van het onderzoek mag eenvoudig zijn. Dat neemt niet weg dat er voldoende onderwijstijd moet worden voorzien om (de diverse fasen in) een onderzoekscyclus op een betekenisvolle manier te realiseren.
Vermits de onderzoekscompetentie aan bod moet komen in relatie tot inhouden van het specifiek gedeelte van een studierichting en de school en het lerarenteam vrij kiezen met welk onderdeel van het specifiek gedeelte het wordt verbonden, is het aangewezen dat de school vooraf nadenkt over de realisatie van de onderzoekscompetentie op schoolniveau en bewuste keuzes maakt. De onderzoekscompetentie realiseren kan
We nemen een afzonderlijk leerplandoel op rond onderzoekscompetentie in elk leerplan: “De leerlingen doorlopen een onderzoekscyclus in samenhang met specifieke inhouden van dit leerplan.*
In de duiding bij het leerplandoel specifiëren we in relatie tot welke specifieke inhouden, thema’s of domeinen het leerplandoel ‘onderzoekscompetentie’ aan bod komt. Die specifieke inhouden, thema’s of domeinen fungeren enkel als vertrekpunt. Leraren hoeven zich daar voor de onderzoekscompetentie niet door te laten beperken en kunnen die verruimen.
Voorbeelden van een omschrijving van de specifieke inhouden, thema’s of domeinen in de duiding bij het leerplandoel
Leerplan Natuurwetenschappen in de studierichtingen Grieks-wiskunde, Latijn-wetenschappen, Latijn-wiskunde, Moderne talen-wetenschappen, Sportwetenschappen, Topsportwetenschappen, Wetenschappen-wiskunde (DO D)
Leerplan Filosofie in de studierichtingen Humane wetenschappen (DO D) en Welzijnswetenschappen (DG D)
Leerplan Engels in de studierichtingen Moderne talen (DO D)
Leerplan Opvoeding en begeleiding (D/A)
We gaan er in de regel van uit dat de onderzoekscompetentie kan worden gerealiseerd in samenhang met specifieke inhouden uit elk leerplan met onderliggende specifieke minimumdoelen. Die leerplannen waarmee de onderzoekscompetentie (quasi) niet compatibel is, worden expliciet benoemd.
Voor elk leerplan vind je in de loop van het eerste semester van volgend schooljaar meer informatie over en een aantal mogelijke voorbeelden van hoe je via specifieke inhouden van dit leerplan met je leerlingen kunt werken aan de onderzoekscompetentie.
Studierichtingen Domeinoverschrijdende D-finaliteit Onderzoekscompetentie mogelijk via volgende leerplannen Economie-moderne talen - Economie
- Engels
- Frans
- Geschiedenis
- Nederlands
- Wiskunde Economie-wiskunde - Economie
- Geschiedenis
- Wiskunde Freinetpedagogie - Freinetpedagogie
- Geschiedenis Grieks-Latijn - Geschiedenis
- Grieks
- Latijn Grieks-wiskunde - Geschiedenis
- Grieks
- Natuurwetenschappen
- Wiskunde Humane wetenschappen - Filosofie
- Geschiedenis
- Kunstbeschouwing
- Sociale en gedragswetenschappen
- Statistiek Latijn-moderne talen - Engels
- Frans
- Geschiedenis
- Latijn
- Nederlands Latijn-wetenschappen - Aardrijkskunde
- Geschiedenis
- Latijn
- Natuurwetenschappen
- Wiskunde Latijn-wiskunde - Geschiedenis
- Latijn
- Natuurwetenschappen
- Wiskunde Moderne talen - Duits
- Engels
- Frans
- Geschiedenis
- Nederlands
- Taalredactie en taaltechnologie Moderne talen-wetenschappen - Aardrijkskunde
- Engels
- Frans
- Geschiedenis
- Natuurwetenschappen
- Nederlands
- Wiskunde Sportwetenschappen - Geschiedenis
- Natuurwetenschappen
- Sport
- Wiskunde Topsport-economie - Economie
- Geschiedenis
- Topsport
- Wiskunde Topsport-wetenschappen - Geschiedenis
- Natuurwetenschappen
- Topsport
- Wiskunde Wetenschappen-wiskunde - Aardrijkskunde
- Geschiedenis
- Natuurwetenschappen
- Wiskunde
Studierichtingen domeingebonden D-finaliteit Onderzoekscompetentie mogelijk via volgende leerplannen Architecturale vorming - Architecturale vorming
- Fysica
- Kunstbeschouwing
- Wiskunde Audiovisuele vorming - Audiovisuele vorming
- Kunstbeschouwing Bedrijfsondersteunende informaticawetenschappen - Bedrijfswetenschappen
- Communicatiewetenschappen
- Wiskunde Bedrijfswetenschappen - Bedrijfswetenschappen
- Wiskunde Beeldende vorming - Beeldende vorming
- Kunstbeschouwing Biotechnologische en chemische STEM-wetenschappen - Biotechnologische en chemische STEM-wetenschappen
- Wiskunde Biotechnologische en chemische wetenschappen - Biotechnologische en chemische wetenschappen
- Wiskunde Bouw- en houtwetenschappen - Bouw- en houtwetenschappen
- Wiskunde Dans - Dans Informatica- en communicatiewetenschappen - Informatica- en communicatiewetenschappen
- Wiskunde Mechatronica - Mechatronica
- Wiskunde Muziek - Muziek Taal en communicatiewetenschappen - Communicatiewetenschappen en taaltechnologie
- Duits
- Engels
- Frans
- Nederlands Technologische wetenschappen en engineering - Technologische wetenschappen
- Wiskunde Topsport-bedrijfswetenschappen - Bedrijfswetenschappen
- Wiskunde Welzijnswetenschappen - Filosofie
- Natuurwetenschappen
- Statistiek
- Toegepaste sociale en gedragswetenschappen Woordkunst-drama - Nederlands
- Woordkunst-drama
Studierichtingen D/A-finaliteit Onderzoekscompetentie mogelijk via volgende leerplannen Agrotechnieken dier - Agrotechnieken dier
- Natuurwetenschappen Agrotechnieken plant - Agrotechnieken plant
- Natuurwetenschappen Applicatie- en databeheer - Applicatie- en databeheer Architectuur en interieur - Architectuur en interieur Autotechnieken - Autotechnieken Bakkerijtechnieken - Natuurwetenschappen Bedrijfsorganisatie - Bedrijfsorganisatie Beeldende kunst - Beeldende kunst Biotechnologische en chemische technieken - Biotechnologische en chemische technieken Bouwtechnieken - Bouwtechnieken Commerciële organisatie - Commerciële organisatie Crossmedia - Crossmedia Defensie en veiligheid - Defensie en veiligheid Dentaaltechnieken - Dentaaltechnieken Dierenverzorgingstechnieken - Dierenverzorgingstechnieken
- Natuurwetenschappen Elektromechanische technieken - Elektromechanische technieken Elektronicatechnieken - Elektronicatechnieken Elektrotechnieken - Elektrotechnieken Fotografie - Fotografie Gezondheidszorg - Gezondheidszorg Grafimedia - Grafimedia Horeca - Toegepaste bedrijfswetenschappen Houttechnieken - Houttechnieken Industriële ICT - Industriële ICT Internationale handel en logistiek - Internationale handel en logistiek Koel- en warmtetechnieken - Koel- en warmtetechnieken Mechanische vormgevingstechnieken - Mechanische vormgevingstechnieken Mode - Creatie en mode Natuur- en groentechnieken - Natuur- en groentechnieken
- Natuurwetenschappen Optiektechnieken - Optiektechnieken Opvoeding en begeleiding - Opvoeding en begeleiding Orthopedietechnieken - Orthopedietechnieken Podiumtechnieken - Podiumtechnieken Slagerij- en traiteurtechnieken - Natuurwetenschappen Sportbegeleiding - Sportbegeleiding Taal en communicatie - Engels
- Frans
- Nederlands Toerisme - Nederlands
- Toerisme
- Toeristische geografie Topsport - Topsport Tuinaanleg en -beheer - Natuurwetenschappen
- Tuinaanleg en -beheer Vliegtuigtechnieken - Vliegtuigtechnieken Wellness en schoonheid - Wellness en schoonheid